हिन्दूमय विश्व

तेसैगरी भारतमा भारतीय जनता पार्टीले सरकार बनाएपछि नाम चलेका बुद्धिजीवीहरूले भारतीय जनतापार्टीलाई भारतको लागि निकै खतरा देखे | भारतीय जनता पार्टीलाई “असहिष्णु-ग्यांग” भएको भन्दै सरकारले दिएका पुरस्कार समेत बहिष्कार गरे | के असहिष्णुताका विरुद्ध “पुरस्कार फर्काउने काम सहिष्णु थियो ? यो प्रश्नको उत्तर सधैं गोलमाल हुन्छ | लगभग दोश्रो कार्यकाल सक्न आँटेको भारतीय जनता पार्टीको सरकारको कार्यकालमा सबैभन्दा कम जातीय तथा क्षेत्रीय दङ्गा भएको र देशले वैश्विकतहमा पहिचान बनाएको भनेर त्यहीका अनुसन्धानले भनेका छन् |

सहिष्णु शब्दको अर्थ हो – सहन गर्न सक्ने क्षमता हुनु | शारीरिक, मानसिक तथा अन्य भौतिक समस्याहरूसंग जुध्न सक्ने क्षमता नै सहिष्णुता हो भन्न मिल्छ | मैले यसलाई धेरै शास्त्रीय नबनाएको हो | अर्काको अस्तित्व, अर्काको प्रगति, अर्काको मानसम्मान, दोश्रो समुदाय वा व्यक्तिको उपस्थिति, अन्य धर्म, संस्कृति, मान्यता, परम्पराआदिलाई सहजरूपमा स्वीकार गर्नु र तीसंग मित्रवत सम्बन्ध राखेर सहअस्तित्वमा रहनु सहिष्णुता हो | विश्वका ठूला धर्महरूका धार्मिक कितावले “आफु वाहेक दोश्रो”को सम्मान नगर | गर्ने परे रणनैतिक रूपमा गर” भन्ने प्रष्ट आदेश दिएका छन् | ती कुन् संस्कृति हुन् ? खोज्ने काम पाठकहरूको हो |

वैदिक सनातन हिन्दू धर्मले प्राकृतिक रूपमा अङ्गीकार गर्दै आएको “सहिष्णुता” आजको विश्वका लागि अमृत बनेको छ | ऋग्वेदले “संगै हिडौ, राम्रो बोलौं, अर्काको कुरालाई सम्मान गरौँ | यो विश्व एउटा यज्ञ भूमि हो | हामी सबै देवताझैं बनेर मन्त्रणा गरौँ र भद्रको प्राप्ति गरौँ – भन्ने वैदिक चाहनाहरूप्रति विश्वको चाहना बढेको छ | अब्राहमिक रिलिजनहरू व्याबहारिक प्रयोजनका लागि भए पनि “सहिष्णुता” रोजेका छन् | मध्यपूर्वका मुस्लिमहरूले सहजले हिन्दू, बौद्ध, जैन, इसाई तथा नास्तिकहरूको लागि कर्मक्षेत्रको ढोका खोलेका छन् | उनीहरूले मुस्लिमहरुको अनिवार्यतालाई विर्सेका छन् |

यहुदी, इसाईहरू पनि समकालीन विश्वको आवश्यकता र चाहनाको सम्मान गर्न आफुलाई “लिवरल र मानवीय” श्रेणीमा उभ्याएका छन् | सिद्धान्तकै आधारमा हेर्ने र बुझ्ने हो भने क्यथालोलिकले प्रोस्टेन्टआदिले एकआपसमा संवाद गर्दैनन् तेसैगरी शिया र सुन्नीआदि पनि मिल्दैनन् | हिन्दूहरूमा “अर्कालाई नसहने” भन्ने संस्कृतिको पूर्ण अभाव छ | सबै भन्दा चाखलाग्दो विषय के हो भने हिन्दूहरूका अनेकौं सम्प्रदायले एकअर्काको अस्तित्वलाई अस्वीकार गर्दैनन् | उस्तै परे आफ्नो पूजाकोठामा कावा र जिससको फोटो राखेर अगरबत्ती बाल्न पनि गाह्रो मान्दैनन् | आजको शिक्षित विश्व, हिन्दू धर्मभित्र रहेको एस्तो अद्भूत “सहिष्णुता” देखेर अचम्म परेको छ |

हिन्दूहरूले कर्म, पूनर्जन्म, स्वर्ग, नर्क तथा जीवको अमरत्वमा विश्वास गर्ने हुँदा प्राकृतिक रूपले सहिष्णुताको मनोविज्ञान विकास गरेको छ | बहुदेववाद, एकदेववाद, सर्वेश्वरवादआदिमा विश्वास गर्ने हुँदा स्वत: सहिष्णुताको विकास भएको छ | विगतको इतिहास हेर्ने हो भने विश्व बडो असहिष्णु थियो तर आजको विश्व सबैभन्दा बढी सहिष्णु छ | यो अभूतपूर्व सहिष्णुताको स्रोत हिन्दू धर्म नै हो | यसै सहिष्णुताको मनोविज्ञानलाई आजको विश्वले हिन्दू संस्कृतिबाट प्रत्यक्ष वा अप्रत्यक्ष रूपमा ग्रहण गरिरहेको छ | वेद, उपनिषदआदिले हिन्दूहरूको जीवन दर्शनमा स्थापित सहिष्णुता विश्वव्यापी हुँदैछ |

अनेकौं एनजिओ/आइएन्जिओ. रिलिजिएस र कपुभित्रका लेखकहरूले नेपालमा धार्मिक तथा राजनैतिक सहिष्णुताको शिक्षाको विस्तार गर्ने भन्दै हिन्दूहरूलाई असहिष्णु भएको अपरोक्ष आरोप लगाउने गरेका छन् | नेपाली सहिष्णुतालाई रिलिजीएस असहिष्णुतासंग दाज्न सकिन्न | कम्न्युजिस्टहरूले (मार्क्सले निर्माण गरेको भाष्यअनुसार पूँजीवादी, सामन्त शोषक) भनेर करौडौं मान्छेहरूको हत्या गर्न उक्साए भने पुँजीवादीहरूले कम्युनिस्टहरू हत्यारा हुन् भन्दै कम्युनिस्ट समर्थकहरूको कल्लेआम गरे | जिहाद र क्रुसेड गरेर यहुदी, इसाई र मुस्लिमहरूले एकअर्काको हत्या गरे | अब्राहमिक मिलेर तथाकथित “पेगन” भन्दै अफ्रिकन, अमेरिकन तथा हिन्दूहरूको हत्या गरे | आज पनि आन्तरिकरूपमा क्रुसेड, जिहाद, कपुबिचको असहिष्णु युद्ध चलिनै रहेको छ | हिन्दू-संस्कृतिलाई धन्यवाद दिनुपर्छ कि वदलिँदो विश्व परिवेशमा उपरोक्त सबैलाई सहृदयतामा आधारित सहिष्णुता अवलम्बन गरेर एकआपसमा सहकार्य गर्न अभिप्रेरणा प्रदान गरिरहेको छ |

असहिष्णुतावादीहरूले असाहिष्णुताको कुरा गरौँ तर हिन्दूहरू प्राकृतिक रूपमा सहिष्णु भएका कारण आजको विश्वले क्रमशः हिन्दूमय हुँदैछ | बौद्ध र जैन परम्परालाई हिन्दूनै भन्न मिल्दैन तर हिन्दू-मान्यता भन्दा वाहिर मान्नु मूर्खतापूर्ण हुने छ | आफ्नो असाहिष्णुतापूर्ण मनोविज्ञान तथा व्यवहारका लागि आत्म-गौरव गरौँ |

वास्तविकता के हो भने अहिलेका धेरै हिन्दूहरू केवल लिखितम् हिन्दू हुन् र यिनीहरूबाट हिन्दुत्वको प्रमाणिक स्वरूप बुझ्न सकिन्छ भन्नु पूर्ण सत्य हुँदैन | हिन्दूत्व बुझ्न र बुझाउनका लागि कमसेकम संस्कृत र संस्कृतिको पालन गर्ने हुनुपर्छ |

अहिन्दू पनि हिन्दु संस्कृतिका विद्वान हुन सक्छन् | तर उनको त्यो विद्वता हिन्दू धर्म तथा संस्कृतिभित्र रहेका कमीकमजोरीहरू खोजेर यसलाई कमजोर तुल्याउन आर्जित गरिएको हो कि वास्तवमा हिन्दू संस्कृतिको विकासक्रमसंग जोडिएको वास्तविकता प्रकट गर्ने प्रयोजनसंग सम्वन्धित छ |

मेरो अनुभवमा, केही मान्छेहरू प्रायोजित रूपमैं हिन्दू धर्मको अध्ययन गरेर वदनाम गर्ने प्रयोजनका लागि खटिएका हुन्छन् | र केही व्यक्तिहरू अनुसन्धानको पवित्र उदेश्यसंग आवद्ध भएर हिन्दूत्वको अध्ययन गर्छन् |

मैले भनिसकें हिन्दू धर्मको लुपहोल खोज्न हिन्दू धर्मको अध्ययन गर्ने मध्ये ५०% विद्वानहरू सनातन धर्ममा प्रवेश गरेका छन् भने ५०% हिन्दुत्वको खैरो खान्ने जनशक्तिका रूपमा परिचित छन् |

तर यहाँ एउटा कुरा भने उल्लेख गर्नैपर्छ – हिन्दू संस्कृतिमा धर्मपरिवर्तनको कुनै अवधारणा छैन | धर्म छोडेर कुनै मान्छे हिन्दू बन्दैन | धार्मिक बनाउने काम मुस्लिम तथा इसाईमा हुन्छ | हिन्दुत्वसंग आफु जोडिनुपर्छ |

एउटा हिन्दूको मनमा हिन्दुत्वप्रति पूर्वाग्रह हुनु प्राकृतिक ठहरिन्छ र इसाईमा पनि यही तत्थ्य लागु हुन्छ | तर हिन्दूहरूको उद्गम नै बहुलतावादमा आधारित भएकोले उनीहरू एकेश्वरवादमा आधारित अनुसन्धाताहरू भन्दा मानसिकरूपमा धेरै फराकिलो विचारका हुन सक्छन् |

यदि कुनै हिन्दूको शिक्षा एकेश्वरवादी विचारधाराको स्रोतबाट विकसित भएको शिक्षा पद्यति (अमेरिकन, युरोपेली, अस्ट्रेलियन शिक्षापद्यतिको विकास चर्चबाट भएको हो र नेपाल-भारतमा त्यसैको नक्कल गरिएको छ) ले पनि आफुलाई निरपेक्ष राख्न सक्दैन | नेपाल र भारतका आधुनिक विविबाट प्रशिक्षित विद्वानहरूले युरोपेली र अमेरिकी खोजहरूलाई “अमृत” ठान्नु र उनीहरूले यहाँका अनुसन्धानहरूमा विश्वास गर्न नसक्नु यसैको उपज हो |

असलमा, आजभोली हिन्दू धर्म, संस्कृति तथा सभ्यताका सबैभन्दा ठूला शत्रु विदेशी होइनन्, विदेशीको नक्कलमा स्थापित गरिएका हाम्रै विश्वविद्यालयबाट उत्पादित विद्वानहरू नै हुन् | उनीहरूको मनोविज्ञानमा युरो-अमेरिकेली सुप्रिमेसीको भूत चढेको छ |

धर्मको महलमा हिन्दू लेख्नेहरू सबै मान्छे सनातन धर्मका विज्ञ हुँदैनन् |