दलितवाद होइन दलित बंशावली खोजौं

राजनीति, धर्मपरिवर्तन, एनजीओ कर्म र घृणावादको विस्तारले सकारात्मक परिवर्तनको बाटोलाई घृणावादमा परिवर्तित गरिएको छ | यसले गर्दा हट्दै गरेको छुवाछुतजस्तो सांस्कृतिक समस्या भोट, धर्मपरिवर्तन र आर्थिक प्रयोजनका लागि झनै बलियोसँग पुनर्जागृत भएको हो कि भन्ने शंका उत्पन्न भएको छ |

धेरै लेखक र बुद्धिजीवीहरूले छुवाछुतवादी चिन्तन र ब्यबहारलाई वैदिकशास्त्रहरूले दिएको कु-फल भन्ने विचार व्यक्त गर्छन् | केही विद्वानहरू एस्तो शास्त्रीय चिन्तनलाई आधुनिक रूपमा संशोधन गर्नुपर्ने विचार अगाडी सार्छन् | दूबैको नियत असल होला तर आजको राजनीति वेद वा मनुस्मृतिका आधारमा चल्दैन | वकिलहरूले मनुस्मृतिका श्लोकहरूका आधारमा बहस गर्दैनन् |

मूलकुरा शास्त्रको होइन, विद्यमान कानुनको कार्यन्वयन, सवलीकरण तथा संचेतनाको हो | छिमेकी बाहुन वा दलितलाई गालीगलौज गरेर, धर्मपरिवर्तन गराएर समस्याको समाधान हुँदैन | यदि तेसो हुन्थ्यो भने धर्मपरिवर्तन गरेर इसाई बनेर चर्चबाट बाहिर निस्कदा साथ सामाजिक-सांस्कृतिक स्वीकार्यता बढ्नुपर्ने हो | तर आजभोली इसाई बने पनि दलितपृष्टभूमिका आधारमा इसाईहरूले पनि आरक्षणको सुविधा पाउनुपर्ने मांग उठिरहेको छ |

यदि तेसो हो भने बाहुन, क्षेत्रीजस्ता गैर-दलित समुदायबाट धर्मपरिवर्तन गरेकाहरूले पनि आरक्षण पाउनुपर्ने देखिन्छ | अन्यथा वर्तमान संविधानले जसरी जातिजातिवादी सोचलाई संस्थागत गरेको छ, तेसरी नै धर्मजुनसुकै माने पनि, जतिसुकै पैसावाल भए पनि जन्मका आधारमा आरक्षण पाउनु पर्ने देखिन्छ | संविधानले एस्तै गरेको छ |

अभियन्ताहरूले बुझ्नुपर्छ छुवाछुतवादी चिन्तनको बाहक हिन्दू समाज हो | विगतको तुलनामा यो समाजले धेरै प्रगति गरेको छ | धेरै ठाउँमा छुवाछुतवादी चिन्तन परास्त भएको छ | तर एत्तिले मात्र पुगेको छैन | धेरै काम गर्न बाँकी छ | हजारौं वर्षदेखि आएको संस्कार निर्मूल हुन पनि सयवर्ष त लाग्ला नै |

यसका लागि नेपाल सरकार र अभियन्ताहरूले दलित समुदायलाई आफ्नै जरोकिलो अर्थात् सनातन धर्मसंग जोड्ने अभियान छेड्नुपर्छ | यसका लागि शास्त्रमा रहेक छुवाछुत विरोधी विचारहरू, उदाहरणहरू र गैर-छुवाछुतवर्गसंग रहेको रगत र गोत्रको नातोलाई पाठ्यपुस्तकमा समावेश गरेर प्राथमिक तहदेखि नै पढाउने ब्यबस्था मिलाउनुपर्छ |

घिमिरे, गोतामे, लामिछाने, पौडेलआदि थर भएका दलितहरूको रगतको नाता अर्थात् बंशीयार र अंसियरको नाता प्रमाणित गर्ने काम गर्नुपर्छ | एसले गर्दा गर्दा पुस्तान्तरणमा दलित-गैरदलितको घृणावादी सोचको अन्त्य हुन्छ | जव बालबालिकाले दलितहरू पनि दधिची, भृगु, अत्रि, वशिष्टआदि ऋषिहरूकै सन्तान रहेको कुरा बुझ्ने छन्, दोस्रो वा तेस्रो पुस्तामा छुवाछुतको भावना रहने छैन |

कसैले पनि दलितवाद वा बाहुनवादको विवाद गर्नु आवश्यक छैन किनभने यी दूबै शब्दहरूको स्रोत धर्मपरिवर्तनकारी तथा साम्राज्यवादी शक्तिहरूसंग जोडिएको छ | छुवाछुतको पीडाबाट मुक्ति दिने काम पनि उसै समुदायको हो जुन समुदायबाट यो आरम्भ भएको थियो | र एस्तो मुक्तिको यात्रा आरम्भ भैसकेको छ तर पर्याप्तचाहिं छैन |

मेरो विचारमा, हरेक दलित अगुवा वा गैरदलित अगुवाहरूले छुवाछुतले पिडित समुदायहरुको बंशावली खोज्नुपर्छ | बेलायतमा बस्ने प्राडा.कृष्णप्रसाद अधिकारीजस्ता Krishna Adhikari केही विद्वानहरूले यसतिर केही काम गर्ने प्रयत्न गरिरहेका छन् | सघाउनु हामी कर्तब्य हो |

दलितसमुदायको बंशावली स्थापित भएर नेपाली पाठ्यपुस्तकहरूमा तेसको आधिकारिक पठनपाठन आरम्भ भएपछि छुवाछुतवादी चिन्तन र ब्यबहार इतिहासको विषय बन्ने निश्चित छ | तर यसको लागि राजनीति, धर्मपरिवर्तन, एनजीओ कर्म र घृणावादको विषबाट मुक्त हुनु आवश्यक छ | समानानुभूतिको आधारमा काम गर्ने हो भने दलितहरू आफ्नो जरोकिलोसंग जोडिन्छन् |

छुवाछुतको कुप्रधाको बाहक हिन्दू समुदाय हो | हिन्दू समुदायको ठूलो वर्गले छुवाछुत अस्वीकार्य हो भन्ने बुझिसकेको छ र एसको निवारणका लागि निरन्तर काम गरिरहेको छ | उल्लेख्य रूपमा छुवाछुतवादी ब्यबहार र सोचमा सुधार पनि भएको छ | तैपनि हिन्दू समुदायले नै छुवाछुतवादलाई समाप्त पार्न आफै प्रयत्न गर्नुपर्ने छ | विदेशीहरूले विभेदका नाममा घृणावादलाई मलजल गर्ने हुन् | तर सबै विदेशीहरूलाई एकै घानमा हाल्नु उचित हुँदैन |

जतिसुकै मीठा कुरा गरे पनि विभेद-विभेद नै हो | देशको ठूलो समुदाय छुवाछुतबाट पिडित छ | हामी सबैको लक्ष दलनबाट मुक्ति हो | तर एस्तो दलनबाट मुक्त हुन घृणावादको प्रयोग कत्त्ति पनि स्वीकार्य हुँदैन | मन, बचन र कर्मको संकल्पमा छुवाछुत निवारण गर्ने प्रवलता हुनुपर्छ भने छुवाछुतको विभेदमा परेकाहरू,मा पनि आफ्नो बंशसंग जोडिने प्रवल संकल्प हुनुपर्छ | विजय सत्य कै हुन्छ |

मेरो विचारसंग सहमत हुने ठीक अरू बेठीक भन्ने एकात्मवादी सोच पश्चिमाहरूको देन हो | एस्तो सोच र संस्कृतिले घृणावाद बाहेक अरू जन्माउन सक्द्दैन | नेपाली समाजमा शिक्षाको माध्यमबाट एस्तो एकात्मवादी चिन्तनको विस्तार भरहेको अवस्था छ | छुवाछुतवाद विरुद्ध खुलेर बोल्नेहरूमा गैरदलितहरूको ठूलो उपस्थिति छ | एनजीओवादले एस्तो उपस्थितिलाई ठाडै अस्वीकार गर्छ र “दलित वाहेकका अभियन्ताहरू नक्कली हुन् वा इमान्दार छैनन्” भन्ने संदेश दिन्छ | यही नै एकात्मवादी चिन्तनको स्रोत हो |

एसै सन्दर्भमा गुल्मीको सदरमुकाम तम्घास देखि करिव ४५ किलो मिटर उत्तर वाग्लुङ्गको सिमाना गंगारे र गुल्मी म्याले वडचौर टापुको देवालयका पुजारीहरू विश्वकर्मा छन् र तिनको गोत्र गौतम रहेको स्थानीयहरूले स्वीकार गरेका छन् | तेस मन्दिरका प्रमुख पुजारी नै विश्वकर्मा हुन् र बाहुनआदि सबैले तिनको हातबाट प्रसाद ग्रहण गर्ने कुरा स्थानीयहरू बताउँछन् | जनश्रुतिका अनुसार ती विश्वकर्माहरू ब्राह्मण निशेल गौतन गोत्रका हुन् | निसेल गौतमको देवलमा आज पनि सबैजात जातिले पूजाआजा गर्छन् | प्रेम सुनारले दिएको यो जानकारीले (https://www.ebaglung.com/archives/8112) दलित र बाहुनक्षेत्रीको एकै गोत्र र पूर्खाहरू भएको कुरामा ढुक्क हुनुपर्छ | मैले धेरै ठाउँका कोटहरूमा दलितहरू नै पुजारी भेटेको छु |

प्राचीन वैदिकशास्त्रहरू विरुद्ध विष-बमन गरेर सामाजिक रूपमा छुवाछुतको अन्त्य हुन्छ भन्ने सोच निकै खोटपूर्ण छ | छुवाछुतको अन्त्य हुनु जतिधेरै आवश्यक छ तेतिनै आवश्यक सामाजिक सद्भाव तथा आफ्नो जरोकिलोसंग जोड्ने प्रयत्न गर्नुमा छ | छुवाछुत निवारणका नाममा अम्वेडकरले पलायनवादको बाटो देखाउने अपराध गरे भने इसाईहरूले छुवाछुतलाई धर्मपरिवर्तनको हतियार बनाए | यी दुवै अतिवादको अन्त्य दलितहरूको बंशावली स्थापित गरेर हुन्छ | बंश वृक्षसंग जोडिएपछि कसैले पनि चुडेर लैजाने अपराध गर्ने छैन | र दलितसमुदायलाई धर्मपरिवर्तन गर्ने आवश्यकता पनि रहने छैन |

सकारात्मक विचार राखौं | परिवर्तनका पक्षमा इमानदार बनेर लागौं | घृणावादको प्रतिकार गरौँ र छुवाछुतको विभेदमा परेका तर रगतको नातो भएका समुदायसंग सहकार्य गरौँ | संगै हिडौ, संगै भोजन गरौँ विभेद विरुद्ध मिलेर काम गर्ने प्रतिबद्धता गरौँ | छुवाछुतबाट पिडित समुदायलाई आफ्नो जरोकिलोसंग काट्ने षड्यन्त्र विरुद्ध प्रतिकार गरौँ |