विचार निर्माणको कुरा 

अहिले राजनीति, अर्थ र विज्ञानको क्षेत्रमा युरोपेली प्रतिमानहरूको बलियो पकड छ | एसका लागि युरोपेलीहरूको “कोलोनी” नीति जिम्मेदार छ र अहिले पनि तेसकै बर्चश्वको ब्याज प्राप्त गरिरहेका छन् | भारत र नेपालजस्ता मुलुकहरू उनीहरूको प्रत्यक्ष शासन/प्रशासन भित्र त छैनन् तर उनीहरूको बैचारिक वर्चश्व छ | मैले भने “असल कुराहरू विश्वबाट लिनुपर्छ तर अव हामीले विश्वलाई दिने आँट गर्नुपर्छ | राज्यराष्ट्र नेपालको मौलिकतासंग गाँसिएको छ | यो विश्वमा फैलिनु भनेको पश्चिमाहरूको एकाधिकार तोड्नु हो |” मैले भनें “कार्लमार्क्स युगजयी विद्वान थिए तर नेपाल र नेपालीका लागि उनी विदेशी नै हुन् | कार्लमार्क्सले चाहेर पनि नेपालीपनको अर्थ र आवस्यकता बुझ्न सक्दैनन् | उनीले सधैं जर्मन भएर नेपाललाई बुझ्नुपर्ने हुन्छ | अव हामी नेपालीले नेपाललाई आफ्नै बुद्धिले बुझ्ने र विश्वभरी फैलाउने काम गर्नुपर्छ” | उहाँ असहमत हुन सक्नुभएन तर उहाँका आँखाले आफ्नै नेपाललाई विश्वास गर्न नसकेको प्रस्ट अनुभव गर्न सकिरहेको थिएँ |

कार्लमार्क्स जर्मन नागरिक हुन् | उनले प्रतिपादन गरेको साम्यवादी सिद्धान्त जर्मनमैं स्वीकृत हुन सकेन | जहाँ-जहाँ स्वीकार गरियो, विकासका तुलनामा जडसूत्रवादको जङ्गलमा अल्झियो | संसारमा मार्क्सवाद लोकप्रिय भएझैं यसमा आधारित राज्यब्यबस्थाहरू सफल हुन सकेनन् | नेपाली समाजमा कार्लमार्क्सको सिद्धान्त निकै लोकप्रिय छ | आजको मितिमा कुरा गर्ने हो भने नेपालको साहित्य, निजामति, शिक्षा तथा राजनीति जताततै एसको बर्चश्व छ | तेसैए होला नेपाली राजनैतिक सरोकारवालाहरू बीच विज्ञान, वैज्ञानिकता र दर्शनशास्त्र शब्दहरूको प्रयोग बढेको छ |

जतिधेरै शब्दहरूको प्रयोग बढेको छ तेसका तुलनामा विज्ञानको अनुसन्धान होस् वा शैक्षिक सवलिकरण होस् वा राजनैतिक शुद्धिकरणतिर सरोकारवालाको पटक्कै ध्यान छैन | साम्यवादको वहस झांगिए पनि शैक्षिक सवलिकरणको क्षेत्र निरन्तर अधोगतितिर छ | मार्क्सवादलाई शिक्षा, संस्कृति, साहित्य, दर्शनशास्त्र, मनोविज्ञान, राजनीति तथा अन्य ब्यबहारिक विधाहरूभित्र छिराउंदैमा देशको प्रगति हुँदैन | हो, जसजसले आफुलाई मार्क्सवादी भनेर चिनाउन रुचाउँछ, उनीहरूको आत्मरति बढ्ने छ |

मेरा लागि कार्लमाक्स, लेनीन, एन्गल्स, माओआदि आदरणीय व्यक्तित्व हुन् | उनीहरूको चिन्तनको छाप नेपाली भित्ताहरूमा सजिलै देख्न सकिन्छ | यी चरमनास्तिकहरूको मूर्तिमा फूल अर्पण गरिन्छ | आज कै मितिको कुरा गर्ने हो भने मार्क्स, एंगेल्स, लेनीन र माओ (केही) नेपालीहरूका लागि बुद्ध, ने-मुनि, पृथ्वीनारायण शाह भन्दा पनि बढी महत्वपूर्ण छन् | यी (केही) ले स्वदेशी बुद्ध त्याग्न सक्छन् तर यी विदेशी महात्माहरूलाई त्याग्न सक्दैनन् बरू बुद्धलाई नै मार्क्समा रुपान्तरित गरेका छन् | केहीले आफुलाई मार्क्सवादी बौद्ध भनेर चिनाउन थालेका छन् |

राजा पृथ्वीनारायण शाह र योगी नरहरिनाथहरूको फोटोमा युरोप, अमेरिकाका राजनैतिज्ञहरूले विनम्रतापूर्वक माल्यार्पण गरेको हेर्न मन छ | यो रहरमा आजका कति नेपालीले साथसहयोग गर्लान् भन्न सकिन्न तर मैले मेरो देशका महापुरुषहरूको सम्मान विदेशमा भएको देख्न चाहन्छु किनभने यी महापुरुषहरूले तेस वखतका युरोपेलीहरूले सोच्नै नसक्ने काम गरेर देखाएका छन्, जसको फल हामीले प्राप्त गरिरहेका छौँ | राजा पृथ्वीनारायणले नेपालीहरूलाई एकठाउंमा उभिन सल्लाह दिएका हुन् भने नरहरिनाथ योगीले पहाड, तराई र हिमालले भरिपूर्ण विशाल नेपालमा पैदल हिडेर नेपाल खोजेका थिए | आजसम्म योगी जस्तो नेपाल खोज्ने वीर अर्को भेटिएको छैन |

पृथ्वीनारायण शाह र नरहरिनाथको नेपाल सजिलो थिएन | हामीले सधैं विदेशी सिद्धान्तकारहरूको पुच्छर बन्नुभन्दा आफ्ना सिद्धान्तकारहरूको बौद्धिकता विश्वमा फैलाउने प्रयन्त किन नगर्ने ? आज बुद्ध विश्वब्यापी भएको हाम्रो कारणले होइन, गोराहरूले बुद्धका विषयमा चासो देखाएका कारण हो | यदि उनीहरूका विचार र व्यक्तिहरू वैस्विक हुन् सक्छन् भने एकजना नेपाली गोविन्द वा निर्मलले पनि वैस्विक हुने क्षमता राख्छ | असल कुराहरू विश्वबाट लिनुपर्छ तर आफ्ना असल कुराहरू विश्वसामु निर्भय भएर पस्कनु पनि पर्छ | उनीहरू एतिबिध्न बाठा छन् कि हाम्रोमा भएका नराम्रा कुराहरू त लिंदैलिन्नन् | धर्म मात्र विषय होइन, नरहरी नाथ हिन्दू थिए तर उनले इतिहास खोज्ने काम गरे |

विदेशीहरू भन्ने गर्छन् – नेपालीहरूले अनुसन्धान तथा नक्कल दुवै थोक बडो परिश्रमसंग गर्छन् | अबको पहिचान अनुसन्धानबाट निर्मित हुनुपर्छ | नक्कल रोक्न सकिन्न तर यो शिथिल हुनुपर्छ | यो थोरै कुरा गर्ने धेरै काम गर्नेहरूको हो | यदि हामीले सानो तर महत्वपूर्ण काम गर्यौं भने पनि संचारको सुविधाले तेसलाई क्षणभरमा विश्वव्यापी बनाइदिन्छ | हामीले मौलिकतामा आधारित भएर गरेका कार्यहरू विश्वभरी प्रसंसनीय हुन्छन् | हामीले नजरिया वदल्नुपर्छ | विज्ञानको क्षेत्रमा पश्चिमाहरूले गरेको प्रगति लोभ लाग्दो छ तर सांस्कृतिक, सामाजिक, आध्यात्मिक र सिद्धान्तहरूको तहमा हामी नेपालीहरू अब्बल छौँ | एसको कारण हो – हाम्रा पूर्खाहरूले लेखेका लाखौंलाख पुस्तकहरू जसमा शिक्षाका सबैजसो विधाहरू समेटिएका छन् | चिकित्सा, भूगोल, साहित्य, ब्याकरण, दर्शनशास्त्र, मनोविज्ञानजस्ता विधाहरूमा लेखिएका प्राचीन पुस्तकहरू स्रोतका रूपमा उपलब्ध छन् | एतिबिध्न हुँदाहुँदै पनि हामीले केवल पराईस्रोत मात्र ताकिरहेका छौँ भने दोष हामी छ |

नेपाल र नेपालीका पक्षमा लेख्दैगर्दा कहिलेकाहिं “म बढी नै पूर्वाग्रही भएँ कि” भन्ने सोच पनि आउँछ | हो, एउटा रैथाने नेपालीको नाताले मभित्र केही पूर्वाग्रह अवश्य छ तर निरापद छैन | पूर्खाले निर्माण गरेका मन्दिर, चैत्य, गुम्वा, पाटी-पौवा र लेखेका अमूल्य सृजनाले भरिपूर्ण असंख्य कितावहरूको डङ्गुर देखेर र बुझेर मभित्र स्वाभिमान जागेर आउँछ | अंग्रेजीलाई महत्व दिनु अनुचित होइन तर अंग्रेजीमा मात्र विज्ञान, साहित्य, दर्शन, विज्ञान हुन्छ भन्ने मानसिकता चैं अनुचित हो | प्रा. दयानन्द बज्राचार्य नेपालका स्वनामधन्य बैज्ञानिक हुन्, उनले जर्मनीमा विद्यावारिधि गर्दा विज्ञानका शब्दहरू जर्मनीमा जान्ने पर्ने हुँदा बडो परिश्रम गर्नु परेको उल्लेख गरेका छन् | संस्कृतमा लेखिएका असंख्य श्रोत ग्रन्थहरूमा प्रवेश नै नगरी अबैज्ञानिक भन्नेहरू आत्मघाति हुन् |