जयहोस् आदि शंकराचार्य

(१) शंकराचार्यको जन्म तमिलनाडुको कलड़ी नामक गाउँमा अत्यन्त गरीव ब्राह्मण परिवारमा भएको थियो र उहाँकी उहाँ जन्मिदा आमा विधवा हुनुहुन्थ्यो अर्थात् उहाँ गर्भे टुहुरो हुनुहुन्छ |

(२) शंकराचार्यकी आमाले ब्राह्मणहरूका घरमा मजदुरी गरेर शंकराचार्य र आफ्नो पेट पाल्नुहुन्थ्यो | आमाले गुरुकुल, आश्रम र ब्राह्मणका घर सेवाकार्य गर्नुहुन्थ्यो |

(३) आचार्य शङ्करले आठवर्षको उमेर देखि आफ्नी आमाले काम गर्ने आश्रमका बटुक र गुरूहरूबाट अक्षर आरम्भ गर्नुभएको थियो | तीक्ष्ण बुद्धि भएकाले गुरूहरूले कृपा गर्दै उहाँलाई पढ्न र सुन्न अवसर दिनु हुन्थ्यो |

(४) १२ वर्षको उमेरमा घर छोडेर सन्यासी बन्दा उहाँले अधिकांश शास्त्रहरूमा राम्रो दक्षता प्राप्त गरिसक्नुभएको थियो | एउटा १२ वर्षको बालकले कति सिक्न सक्छ ? आधुनिक मनोबैज्ञानिकहरूले तीक्ष्णता परीक्षण गर्दा कस्तो परिणाम निस्क्ला ?

(५) घर त्यागेर सन्यासी भएपछि उहाँको भेट तत्कालीन विद्वान गोविन्द पादसंग भएको थियो र १६ वर्षको उमेरसम्म उहाँले गोविन्दपादसंग शिक्षा प्राप्त गर्नुभएको थियो |

(६) १६ वर्षको उमेर देखि उहाँ सनातन धर्मको पुनरोत्थान कार्यमा लाग्नु भयो र ३२ मा ब्रह्मलीन नहुँदा सम्म कन्याकुमारी देखि हिमालय सम्म सम्पूर्ण भारतवर्षको ४ पटक पैदल भ्रमण गर्नुभएको इतिहासमा दर्ज छ |

(७) शंकराचार्यको उदय हुँदा सम्पूर्ण भारतवर्षमा बौद्धहरूको बोलवाला थियो | बौद्ध समुदायमा अत्याधिक रूपमा भिक्षुभिक्षुणी बन्ने प्रबित्ति, बौद्ध कर्मकाण्ड, ठूलाठूला विहारहरूमा लाखौंलाख भिक्षुहरूलाई सित्तैमा पाल्नु पर्ने अवस्थाले जनता पीडित थिए |

(८) आफ्नो सानो उमेर हुँदाहुँदै पनि शंकराचार्यले बौद्ध, जैनहरूलाई शास्त्रार्थमा पराजित गरेर शर्तअनुसार हिन्दूधर्ममा फर्काए, विद्वानहरूलाई सनातन धर्मको प्रचारक बनाए |

(९) शास्त्रार्थ, देशाटनका बीचमा शंकराचार्यले ८७ विभिन्न ग्रन्थहरू लेखे जसमा गीता, ब्रह्मसूत्र तथा ११ बटा प्रमुख उपनिषदहरूको अद्वैत परक व्याख्या पनि समावेश छ |

(१०) सनातन धर्मको पुनस्थापनालाई दिगोपन प्रदान गर्न उहाँले भारतवर्षका विभिन्न ठाउँमा आचार्यपीठहरू स्थापित गरेर शिष्यहरूलाई तेसतेस ठाउँमा सनातन धर्मको पक्षमा काम गर्न खटाउनु भयो |

(११) देशटन र शास्त्रार्थका क्रममा उहाँ सन् ८१३ मा नेपाल अर्थात् काठमाडौँ पनि आउनु भयो र यहाँका बौद्धहरूलाई शास्त्रार्थमा पराजित गरेर पशुपति नाथको पुन: सनातनी पद्धतिबाट पूजाआजा गर्न दक्षिणभारतबाट ब्राह्मण झिकाएर नियुक्त गर्नु भयो र देवपत्तन नै शंकराचार्य मठको पनि स्थापना गर्नु भयो | यो पीठमा शंकराचार्यका कुन शिष्य बसेका थिए, खुलेको छैन |

(१२) शंकराचार्यलाई बौद्ध, जैनी तथा अद्वैत वेदान्तको अनुसरण नगर्ने वैष्णव तथा मिमांसकहरूले “प्रछन्न बौद्ध अर्थात् भित्रिरूपमा बौद्ध वाहिर सनातनी” र मायावादी” भएको आरोप लगाउँछ | यो आरोप उहाँले शिखासूत्र त्यागेको, गेरुवा वस्त्र धारण गरेको र आफ्नो श्राद्ध आफै गर्ने परिपाटी बसाएकोले लागेको हो |

(१३) शंकराचार्यको दार्शनिक मत एकोब्रह्म द्वितियो नास्ति अर्थात् ब्रहम बाहेक अरू कुनै पनि विषय वा वस्तुको अस्तित्व छैन, ब्रहम अद्वैत छ, द्वैत र बहुलता माया हो, झूटो हो” भन्ने वैदिक र उपनिषदको विचारमा आधारित छ |

(१४) शंकराचार्यले सन्यास धर्म अवलम्बन गरेको देखेर मिमांसकहरू, बहुलवादी सांख्यका अनुयायीहरू, वैष्णवहरू र स्मार्तहरू निकै रिसाए | उपरोक्त सबैसंग शंकराचार्यको शास्त्रार्थ भयो | कहींकहीं शंकराचार्यले मिमांसक मण्डन मिश्र शास्त्रार्थ हराएका थिए भनिए तापनि जसरी आदि शंकराचार्य र उहाँका उत्तराधिकारीहरूले मण्डन मिश्र, कुमारील भट्ट आदिको नाम बडो सम्मान पूर्वक लिएका छन् तेसले यी विद्वानहरू बीच “मित्रवत शास्त्रीय चर्चा” भएको हो हारजित होइन भन्ने बुझ्नुपर्छ |

(१५) केही उग्र विचार राख्ने (उग्रवामपन्थी र उग्र इसाईपन्थी विचारबाट प्रभावित भएका) बौद्ध र लेखकहरूले शंकराचार्यलाई बौद्ध-जैन धर्म नष्ट गर्नेवाल भन्ने आरोप लगाएर आलोचना गर्छन् | यो सत्य होइन | सत्य के हो भने जसरी बुद्धको आगमन पूर्व सनातन धर्ममा अनेकौं रूढ़ीहरू व्याप्त थिए तेसै गरी आचार्य शंकरका बखतमा बौद्धका सम्प्रदायहरू थिए र ती सम्प्रदायहरू बीच “ठूलो” बन्ने प्रतिस्पर्धा थियो | बौद्धमा व्याप्त “कर्मकाण्ड र परिब्रज्या” नै तिनको विनाशको कारण बनेको हो | आजको मितिमा हिन्दू भन्दा बढी बौद्ध कर्मकाण्डी छन् जसले गर्दा नेपाली बौद्धहरू नै बढी इसाई बनिरहेका छन् |

(१६) आचार्य शङ्करले ३२ वर्षको छोटो उमेरमा तेस वखतको भारतवर्ष भरि भ्रमण गरेर सनातन धर्मलाई पुनर्जीवन दिनु भएकै हो | म विश्वास गर्छु, यदि शंकराचार्य उदय नभएको भए कि हामी सबै बौद्ध हुथ्यों कि हामी मुस्लिम वा इसाई |

(१७) आज शंकराचार्यको मात्रै होइन वैष्णवआचार्य श्री रामनुजको जन्म जयन्ति पनि हो | दार्शनिक अर्थमा रामानुजले आचार्य शंकरको कडा आलोचना गर्नुभएको छ तर आचार्यका रूपमा आदि-शङ्करप्रति विनम्रता उच्चतहको छ | यहाँ एउटा अर्को तत्थ्य पनि जोड्नु छ : शंकराचार्यलाई भगवान् शङ्करको अवतार मानिन्छ भने रामानुजलाई शेषनागको | दूवैले सनातन धर्मको गरिमा वृद्धि गर्नुभएको छ |

(१८) नेपालमा आचार्य शङ्कर तथा रामानुजका प्रसस्त अनुयायीहरू छन् | गलेश्वरका स्त्यानंद स्वामी, देवघाटका रामानन्द स्वामीआदि आचार्य शङ्करका अनुयायी हुनुहुन्छ भने बत्तीसपुतली स्थित वेंकटेश मन्दिर परिवारसहित रामानुजिका रूपमा परिचित ठूलो वैष्णव समुदाय आचार्य रामानुजका अनुयायी छन् |

अन्त्यमा, सनातन धर्मका पुनर्जागरणकर्ता, अद्वैत वेदान्तका महान् आचार्य तथा वैदिक दार्शनिकहरू मध्ये सबैभन्दा प्रखर र दूरदर्शी आचार्य शङ्करका चरणमा हार्दिक नमन गर्छु | श्री रामानुजका चरणमा भक्ति अर्पण गर्छु | आज स्वधर्म, स्वसंस्कृति तथा भारतवर्षीय गौरवको पुनस्थापना गर्न पुन: शंकराचार्यको आवश्यता अनुभूत भएको छ | भगवान् शङ्करसंग पुन: शंकराचार्यको अवतारका लागि प्रार्थना गरौँ |